ฮอตสปอตคือบริเวณภูเขาไฟที่คิดว่าก่อตัวขึ้นจากชั้นแมนเทิลซึ่งสันนิษฐานว่าเป็นเสาของวัสดุร้อนที่ผุดขึ้นมาจากขอบแกนกลางและชั้นแมนเทิล เช่นเดียวกับแนวสันเขากลางมหาสมุทร หินชั้นเนื้อโลกที่ลอยตัวขึ้นจะเกิดการละลายจากแรงอัดซึ่งทำให้เกิดหินหนืดปริมาณมาก เนื่องจากแผ่นเปลือกโลกเคลื่อนที่ผ่านชั้นเนื้อโลก ภูเขาไฟแต่ละลูกจะไม่ทำงานเมื่อเคลื่อนตัวออกจากชั้นเนื้อโลก และภูเขาไฟลูกใหม่จะถูกสร้างขึ้นเมื่อแผ่นเปลือกโลกเคลื่อนตัวเหนือชั้นแผ่นเปลือกโลก เชื่อกันว่า หมู่เกาะฮาวายก่อตัวขึ้นในลักษณะนี้ เช่นเดียวกับที่ราบลุ่มแม่น้ำสเนคโดยมีแอ่ง เกาะภูเขาไฟ เยลโลว์สโตนเป็นส่วนหนึ่งของแผ่นเปลือกโลกอเมริกาเหนือซึ่งปัจจุบันอยู่เหนือฮอตสปอตเยลโลว์สโตน อย่างไรก็ตาม สมมติฐานของเสื้อคลุมขนนกถูกตั้งคำถาม การพอกพูนขึ้นอย่างต่อเนื่องของชั้นหินร้อนสามารถพัฒนาภายใต้ภายในของทวีปและนำไปสู่การแตกแยก ระยะแรกของการแตกแยกมีลักษณะเฉพาะคือหินบะซอลต์ที่ไหลท่วมและอาจดำเนินไปถึงจุดที่แผ่นเปลือกโลกแตกออกจากกันโดยสิ้นเชิง จากนั้นจะเกิดขอบเขตของแผ่นเปลือกโลกที่แตกต่างกันระหว่างสองซีกของแผ่นแยก อย่างไรก็ตาม การแตกแยกมักจะล้มเหลวในการแยกธรณีภาคของทวีป (เช่น ในออลาโคเจน ) และการแตกแยกที่ล้มเหลวมักเกิดจากภูเขาไฟที่ปะทุลาวาอัลคาไลหรือคาร์บอเนตที่ ผิดปกติ ตัวอย่าง ได้แก่ ภูเขาไฟของรอยแยกแอฟริกาตะวันออก